( پرانتز ) وبلاگ تخصصی روزنامه نگاری

سایت تخصصی روزنامه نگاری

( پرانتز ) وبلاگ تخصصی روزنامه نگاری

سایت تخصصی روزنامه نگاری

روزنامه نگاران به کارمندان مؤسسات مطبوعاتی تبدیل شده اند

کاهش تصدی گری دولت در بخش مطبوعات، گسترش آزادی بیان و مطبوعات، تأمین ادکتر گرانمایه پورستقلال حرفه ای و امنیت شغلی روزنامه نگاران، تقویت و ارتقاء معیارهای اخلاق حرفه ای، ارتقای جایگاه مطبوعات ایران در محیط بین المللی، تقویت اعتماد دولت- ملت (در بخش مطبوعات) و از میان برداشتن شکافهای موجود تنها 6 بند از 12 بند هدفهای کلیات برنامه " توسعه مطبوعات" است که نهم مردادماه سا 84 به تصویب هیأت وزیران رسید. برنامه ای که به گمان برخی از دست اندرکاران مطبوعات کشور معلوم نیست چه نتیجه ای برای روزنامه نگاران در پی داشته است. برپایی جشنواره مطبوعات، را بهانه ای برای بررسی موضوعی چون توسعه مطبوعات و موانع و راهکارها در گفتگو با دکترعلی گرانمایه پور استاد دانشگاه قرار داده ایم.

گفت و گوی من با دکتر گرانمایه پور

اگر مایل باشید در همین ابتدا به این مسأله اساسی پاسخ بدهید که دلیل تاریخی توسعه نیافتگی مطبوعات ما تا امروز چه بوده است؟

مطبوعات در کشور ما با رویکرد دولتی ایجاد شدند. اولین روزنامه دولتی که با سرمایه و هزینه دولت چاپ شد، روزنامه «وقایع اتفاقیه» است که امیرکبیر آن را منتشر کرد. آنچه در این زمان بیش از همه مشهود بود و از توسعه نیافتگی جامعه و نیز مطبوعات حکایت می کرد آن بود که در این ایام یک نسخه این روزنامه به قیمت دو قران معادل یازده من نان به فروش می رسید، یعنی به بهای امروز حدود سه تا چهار هزار تومان. زمانی وقایع اتفاقیه در کشور به چاپ می رسید که جمعیت باسواد شهر تهران 200 تا 300 نفر بیشتر نبودند. دستگاه چاپ زمانی وارد کشور ما شد که از تاریخ چاپ و یا مطبوعات در دنیا 200 سال می گذشت. مطبوعات در غرب سه دوره را پشت سر گذاشته اند؛ عصر مطبوعات دیکتاتوری، عصر مطبوعات انقلابی و سرانجام عصر مطبوعات تجاری. در قرن 19 ، مطبوعات تجاری شکل جدیدی پیدا کردند. تفاوت توسعه نیافتگی ما با این کشورها در این است که در کشور ما مطبوعات تریبون احزاب هستند و کار حزب را آنها انجام می دهند .

در حالی که در غرب این گونه نیست و هر حزب یک روزنامه و یک تریبون در اختیار دارد و بار سنگین اطلاع رسانی جناحها و گروهها را تنها روزنامه های جناحی و وابسته به احزاب بر عهده دارند. دلیل توسعه نیافتگی مطبوعات در دوره قاجار و نیز در دوره پهلوی اول و دوم این است که دولتها در این مقاطع مطبوعات را به نوعی یک تهدید فرض می کردند. هنوز این واقعیت در کشور ما شکل نگرفته است که نقد مطبوعاتی یک توطئه نیست. در دوره رضاشاه سانسورچی ها در روزنامه ها می نشستند و مطالب را از صفحات خارج می کردند.

آیا این مسأله بدین معناست که چون ما روزنامه حزبی نداریم با افت تیراژ مواجهیم؟

در کشور ما هر یک از گروهها برای گرفتن امتیاز از دولت سعی می کنند با راه انداختن یک روزنامه و یا سایت به تغییر افکار عمومی روی آورند، در حالی که اگر در کشور حزب قوی وجود داشت تا از لابی ها و از اکثریت اقلیت داخل مجلس استفاده کند، بار سنگین حزب بر دوش روزنامه ها نبود.

با این حال عده ای دوره پایانی این مقطع را دوره شکوفایی مطبوعات فرض می کنند

دوران قبل از انقلاب را نمی توان دوران شکوفایی مطبوعاتی فرض کرد؛ زیرا ساختار فرهنگی کشور ما در این مقطع و ترکیب جمعیتی که در این دوره مشاهده می شود و حدود 50 تا 55 درصد آن را جمعیت شهر نشین و بقیه را روستاییان تشکیل می دهد، در بعد از انقلاب دستخوش تغییر جدی می شود. واقعیت این است که مطبوعات در کشور ما چرخه ناقصی را طی کرده است و هنوز به دوره تکاملی و ایده آل خود نرسیده است. یکی از علل آن این است که تا زمانی که مطبوعات به یارانه دولتی وابسته باشند، به هیچ عنوان مدیران آن دغدغه رقابت و حذف شدن از این چرخه را نخواهند داشت .مدیران مطبوعات ما مانند مدیران دستگاههای دولتی اند؛ دغدغه دل و خرج و یا درآمد ندارند، به همین دلیل نمی توان به دنبال توسعه مطبوعات بود.

ساختار کمی و کیفی مطبوعات چقدر بر روی قد کشیدن هرم توسعه ای آن تاثیر داشته است؟

ببینید، به مطبوعات کشور می توان از سه منظر نگاه کرد؛ اولین منظر نگاه حقوقی است. نکته دیگر مقوله ساختار مطبوعات و نکته دیگر انگیزه های شغلی و درون سازمانی آنها است. در مباحث کمی موضوع تعداد مطبوعات، تعداد افراد شاغل در این نشریات و تعداد تیراژ آن مطمح نظر قرار می گیرد. تیراژ برخی از مطبوعات در کشور ما حدود 30 تا 100 هزار هستند. در حال حاضر تناسبی بین تیراژ مطبوعات و جمعیت باسواد کشور ما وجود ندارد، یعنی اگر نگاهی به شاخص های کشورهای جنوب شرق آسیا مثل مالزی، ژاپن، کره و... بیندازید، می بینید که تیراژ مطبوعات در این کشورها با ما بسیار متفاوت است. بعد از انقلاب اسلامی دو روزنامه شخصی کیهان و اطلاعات در کشور وجود داشت، البته این روزنامه ها نیز تا حدودی از کمکهای دولتی استفاده می کردند، اما از الگوهایی بهره می جستند که از آنها به عنوان مطبوعات موفق یاد می شد.در نگاهی خوشبینانه اگر بخواهیم تعداد مطبوعاتی را که با کمترین مشکل در خصوص سود و زیان فروش خود مواجهند بررسی کنیم، تعداد آنها بیش از 10 تا 20 عنوان نیست.

ساختار مدیریتی مطبوعات بر این مسأله چقدر تأثیر گذاشته است؟

سردبیران و یا مدیران مسؤولی که در روزنامه ها فعالیت می کنند، عمدتاً یا نیمه حرفه ای و یا غیر حرفه ای اند. آنها کسانی هستند که به دلیل موقعیتهای شغلی و یا سیاسی، مسؤولیت یک روزنامه را پذیرفته اند. آنچه در این ساختار گاهی مفقود می شود این است که از حرفه ای ها بصورت کامل استفاده نمی شود.نکته دیگر آنکه روزنامه نگاران به کارمندان مؤسسات مطبوعاتی تبدیل شده اند و کار روزنامه نگاری به عنوان حرفه ای مستقل دیده نمی شود.

بسیاری از روزنامه نگاران چند شغله اند. مطبوعات نیز از نظر درآمد با مشکلات بسیاری مواجه اند، علت آن این است که فضای رقابتی در کشور دیده نمی شود و برخی از مطبوعات که مشکلی برای تأمین هزینه های خود ندارند، بر سایر مطبوعات غلبه کرده اند. مطبوعات از نظر صنفی هنوز به انسجام لازم نرسیده اند و تا زمانی که این نقص وجود داشته باشد، نمی توان از حقوق روزنامه نگاران دفاع کرد.

متأسفانه پس از انقلاب به دلیل چرخه ناقص شکل گیری احزاب و شکل گرفتن احزاب سیاه و خاکستری و یا نیمه زیرزمینی و بدون نام، مطبوعات جای احزاب را گرفته و به حزب سیاسی تبدیل شده اند. اگر جناح و گروه سیاسی نمی تواند بر افکار عمومی تأثیر بگذارد، اولین کاری که انجام می دهد این است که با چاپ یک روزنامه آن را به یک حزب تبدیل می کند. سیاسی شدن بیش از حد مطبوعات، باعث شده است که تاوان سنگین مطبوعات به حزب را روزنامه نگاران بپردازند. علاوه بر این از روزنامه نگاران با اسامی و القاب متعدد یاد می کنند و این مسأله نشانگر این است که جایگاه روزنامه نگاران در کشور به دلیل آمیخته شدن به سیاست، بشدت در حال تنزل است.

در تمامی دنیا روزنامه حزبی و جناحی وجود دارد، اما احزاب از روزنامه ها قوی ترند. مردم احزاب را با نام خود احزاب می شناسند نه با نام روزنامه آنها. متأسفانه به دلیل آنکه فرآیند شکل گیری احزاب در کشور به دلایل مختلف کامل نیست، احزاب قبل از آنکه اعلام موجودیت کنند، روزنامه های خود را راه اندازی کنند. بنابراین کارکرد روزنامه های ما با سایر کشورها متفاوت است. تا زمانی که روزنامه ها در چالش با دولت، سیاست و حاکمیت باشند، دیگر نمی توان از توسعه یافتگی آن سخن گفت. اگر به صنوف و یا مشاغل دیگر نگاهی بیندازید، می بینید که بسیاری از افراد برای فرا گرفتن حرفه مورد نظر باید دوره های مشخصی را طی کنند و بعد از اخذ مدرک و کسب مهارت، اجازه فعالیت داشته باشند. اما در حرفه روزنامه نگاری بعد از 80 سال در کشور، هنوز وحدت رویه ای را از حیث صدور کارت خبرنگاری و جایگاه حقوقی خبرنگاران و اینکه آیا هر فردی اجازه دارد در روزنامه ها مشغول به کار شود یا نه نمی بینید.

شما امروز می توانید به راحتی یک روزنامه دایر کرده و هر کسی را که بخواهید دعوت به کار کنید و برای وی کارت خبرنگاری مستقل نیز صادر کنید و هیچ ارگان نظارتی نیز وجود ندارد که از مدیران مسؤول و یا سردبیران سؤال کند که آیا این فرد مهارت تجربی و یا آکادمیک این کار را دارد یا نه و این موضوع آسیبی جدی را به توسعه یافتگی مطبوعات وارد می کند.

از سویی به هنگام اخذ مجوزهای لازم برای روزنامه ها مدیران مسؤول، صاحبان امتیاز و یا متقاضیان دریافت پروانه چاپ روزنامه تعهدات بسیاری را می دهند، اما از این افراد به هیچ عنوان تعهد گرفته نمی شود که حق و حقوق روزنامه نگاران را رعایت کنند، آنها را بیمه کنند، مراقب امنیت شغلی آنها باشند و اگر روزنامه نگاران به هر دلیل در محل کار با مشکل مواجه شدند پاسخگوی آن باشند و تنها آنچه به هنگام صدور مجوزها وجود دارد، مسایل سیاسی و قانونی است و آنچه در این قوانین وجود ندارد، این پرسشها وجود ندارد. آنچه مطبوعات را از نظر نیروی انسانی به توسعه سوق می دهد این است که انگیزه های لازم شغلی وجود داشته باشد. نتیجه تحقیقی که در سال 83 در خصوص بررسی چالشهای روزنامه نگاران و فعالان مطبوعاتی در روزنامه های تهران انجام دادم، نشان می داد که روزنامه نگاران به روزنامه نگاری خود بیش از آنکه به روزنامه ای با یک اسم ببالند افتخار می کنند و این مسأله از پایین بودن سطح کیفی و انگیزه های شغلی آنها حکایت می کند.

اینکه روزنامه نگار علاوه بر اینکه به روزنامه نگار بودن خود افتخار کند به کار در یک روزنامه نیز افتخار کند، نشان دهنده فرهنگ بالای سازمانی آن سیستم مطبوعاتی است. متأسفانه روزنامه نگاران به دلیل دریافت حقوق بسیار پایین به کارمندان روزنامه ها تبدیل شده اند و موظفند ساعاتی را سپری کنند و حقوقی را دریافت کنند. برخی از مطبوعات بازاری صفحات خود را اجاره می دهند و روزنامه نگاران مجبور می شوند برای تأمین آگهی ها هم روزنامه نگار و هم ویزیتور آگهی باشند . اگر روزنامه نگار برای شرکت در یک مصاحبه مطبوعاتی به جایی دعوت می شود تنها باید برای گرفتن مصاحبه به آنجا برود و نه برای گرفتن آگهی برای صفحه روزنامه خود.

فکر می کنید چالش مهمی که مطبوعات ما در دهه 80 و 90 با آن مواجه خواهد بود از چه نوع چالشهایی است؟

از نوع حقوقی و سیاسی. مطبوعات امروز با پدیده ای به نام سایتها و وبلاگها مواجه اند و از سویی اگر نتوانند به دلیل پیچیدگی روابط اجتماعی و سیاسی به نیازهای مخاطبان خود پاسخ دهند، با چالش جدی صفحات زیاد با آگهی های فراوان مواجه می شوند و مخاطب، ناگزیر است برای دریافت اخبار و اطلاعات خود به شبکه های ماهواره ای و سایتهای خبری مراجعه کند.

شما در جایی یکی از عوامل توسعه نیافتگی مطبوعات را توسعه تکنولوژی های اطلاعاتی دانسته بودید. چطور چنین چیزی ممکن است؟

اگر مطبوعات ما در پی شیوه های جدید جذب افکار عمومی و خبر نویسی و گزارش نویسی و...نباشند، بزودی با چالش بزرگی مواجه خواهند بود. امروزه رسانه های آنلاین به راحتی امکان آن را فراهم می کند که بدون آنکه روزنامه ای را خریداری کنید، بسیاری از روزنامه ها را از طریق اینترنت ببینید، اما تنها زمانی خواندن روزنامه برایتان جذابیت دارد که محتوایی را به شما ارایه کند که در تلویزیون و سایتهای دیگر وجود ندارد. اگر مطبوعات ما به دنبال تفسیری شدن و جذاب نشدن اخبار خود حرکت نکنند، ناگزیرند از تعداد صفحات مطالب خود کم کرده و به آگهی های خود اضافه کنند. تکنولوژی های جدید ارتباطی به دلیل جذابیت خود می توانند بر مطبوعات غلبه کنند. البته این مسأله به معنای تعطیلی آنها نیست. مطبوعات می کوشند کج دار مریز و بصورت مقطعی به حیات خود ادامه دهند. هیچکدام از روزنامه های ما توان رقابت با یکدیگر را ندارند، چنانچه اگر روزنامه مشخصی با سرمایه ای مشخص ظهور کند و با تیراژ نیم میلیونی منتشر شود، بسیاری از روزنامه های ما توان رقابت با آن را ندارند. 

نظرات 1 + ارسال نظر

سلام دنبال وبلاگ دوستان قدیمی می گردم و شما را نیز یافتم دوست گرامی اقای جواد صبوحی ؟

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد