دولت تدوینگر خوبی برای اخلاق رسانه ای نیست

 دکتر نقیب السادات عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است : نگاه به اخلاق حرفه ای در چارچوب فردی عمدتا مسایل و اصولی را در بر می گیرد که فرد خبرنگار ملزم به رعایت آن است. وی اضافه می کند : مسایلی همچون تنوع مواجهه با مسایل و ایجاد ارتباط سالم ، راوی صادق و حقیقت گوی رویدادها بودن ، ایجاد اعتماد ، کسب اعتبار و وثوق و…  اینها نکاتی  است که از بعد فردی مطرح است و باید مورد ملاحظه قررار گیرد. در مقوله اجتماعی ، ملاحظات عمومیت بیشتری بین تمامی خبرنگاران پیدا می کند و. در واقع خبرنگاران هم باید مثل مرامنامه ، اساسنامه و سوگندنامه پزشکان که در آن پزشک متعهد می شود اصول خاص اخلاقی را رعایت کند و هر بیماری را رعایت کند به بایدها و نبایدهایی موظف شوند . مرامنامه خبرنگاری باید بگوید خبرنگار به عنوان راوی صادق اجتماعی  اخبار را هر چند علیه شماست ، آن را به عنوان یک حق اجتماعی انعکاس دهد . بنابر این در جنبه های اجتماعی اصول و نکاتی نهفته است که که باید مورد توافق اکثریت قرار بگیرد و هر فرد که وارد این حرفه می شود آن را بپذیرد و در قالب این چارچوبهای تعریف شده عمل کند.گفت و گو های من با دکتر نقیب السادات ، دکتر سعیدی ، نگین حسینی و ملکیان  مدیرکل مطبوعات داخلی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  به مناسبت روز خبرنگار در اینجا بخوانید.

توهین به مخاطب در روزنامه دولتی

اعتماد یا بی اعتمادی به منابع خبر (Trust or distrust) بر میزان و کیفیت تاثیرپذیری اخبار به وسیله مخاطبان تاثیر می گذارد.

اعتماد به عنوان یک مکانیسم روانشناختی جامعه شناختی ، کارکردهای متعددی در زمینه های اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و... در پی دارد و تمامی ابعاد زندگی انسانی و اجتماعی را در برمی گیرد. ژانر خبر و اطلاع رسانی در رسانه  بیش از دیگر ژانرها و قالبها و نهاده های رسانه ای با مفهوم اعتماد و اعتماد آفرینی عجین و مرتبط است.  در دنیای امروز رسانه های جمعی در فرآیند اطلاع رسانی باید به مقابله با چالشهای اعتماد سازی در خبر بپردازند و ضریب اعتماد مخاطبان خود را نسبت به اخبار ارایه شده ، افزایش دهند تا آنان را از آنچه ویلبر شرام ، پاداش آنی می نامد برخوردار کند. عملکرد خبری نادرست و ارایه‌ی اطلاعات و اخبار اشتباه به مخاطب به بی‌اعتمادی او نسبت به رسانه منجر می‌شود،‌ حتی اگر این اقدام از سوی رسانه‌های‌ معتبری مانند BBC، یورونیوز و سایر شبکه‌های اروپایی و آمریکایی صورت گرفته باشد.

باربی زیلی رز (Barbie Zelizer)در بخشی از کتاب "روزنامه نگاری را جدی بگیریم" به پژوهشگران روزنامه نگاری در حوزه تحقیقات روزنامه نگاری اشاره می کند و می نویسد: "روزنامه نگاران و دست‌اندرکاران روزنامه نگاری از اینکه کارهایشان زیر ذره بین نگاه پژوهشگران مو شکافی و ارزیابی می شود به شدت عصبانی و نگران هستند بنابراین بدون توجه به نتایج و اصول ارایه شده توسط پژوهشگران، مصرانه بر حفظ روش ها و اصول سنتی و متداول خود پافشاری می کنند".

او دلایل اصلی بی توجهی به روند مطالعات و نا کارایی نتایج آنها را وجود این نوع برخوردها در عرصه روزنامه نگاری ذکر می کند و می گوید: "این تمام ماجرا نیست ، چرا که اوضاع در محیط مطالعات دانشگاهی هم دست کمی از اوضاع حاکم بر حوزه روزنامه نگاری ندارد...

اهمیت جلب اعتماد مخاطبان از سوی یک رسانه رساترین دلیلی است که به اعتبار آن رسانه منجر خواهد شد.ذکر این مقدمه کافی است تا اگر روزی شما نیز از سر تصادف در یکی از موتورهای جست و جو گذرتان به مطلبی مشابه در یکی از نشریات صاحب نام افتاد راهی برای یافتن پاسخ چرایی آنچه دیده اید بیابید.

روزنامه دولتی ایران دو سال پیش از این یعنی در دوشنبه ۱۳ تیر ۱۳۸۴ در صفحه گفت و گوی خود با دکتر نقیب السادات استاد دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی چالش هاى روزنامه نگارى الکترونى در ایران پرداخته بود. چندی بعد یعنی در ۲۷ اردیبهشت سال بعد این روزنامه با حذف نام نویسنده  و طرح صفحه سال قبل همان گفت و گو را عینا به چاپ می رساند .جالب آنکه تیتر هر دو مطلب نیز یکی است!

 برای مرور آنچه اشاره شد بد نیست ابتدا به این لینک و بعد این لینک روزنامه ایران سری بزنید .

هیچ برنامه ای برای تولیدات رسانه ای خود نداریم

اعتماد سازی، نیازمند بستر سازی و برجسته سازی است و ما باید در جهت انتشار رسانه هایی شاداب و درخدمت باور عمومی و وفاق و منافع ملی، بکوشیم.

دکتر محمود مختاریان با بیان این مطلب می گوید: تمام دانشکده های روزنامه نگاری کابل رادانش آموختگان دانشکده های ایران اداره می کنند و ما در حال حاضر نیروهای خوب روزنامه نگار را در اختیار داریم و از حیث تربیت متخصصان روزنامه نگاری مشکل چندانی نداریم.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه می گوید: در آمریکا 23 نفر 25 هزار رسانه را اداره می کنند، هیچ کس به طور اتفاقی «سی ان ان» را اداره نمی کند. شما در اخبار منتشر شده آنها هیچ تصویری از دانشجوی کره ای که 33 دانشجوی آمریکایی را قتل عام کرد، نمی بینید؛ یعنی کاملا شاهد مدیریت تصویر بر این رسانه ها هستید.

وی با اشاره به نحوه فعالیت برخی مطبوعات در داخل کشورو ایجاد فضای بی اعتمادی از سوی آنها، گفت : باید در خدمت باورهای مردم و شادابی جامعه قدم برداریم و سعی در سیاه نمایی نداشته باشیم.

وی افزود : ما سه هزار سال در بستردیکتاتوری و  300  سال در سیطره نظام سلطه جهانی بودیم . شما از خارجی ها بپرسید که چرا تحقیق در مراکز اتمی برای ما جرم و برای آنها حلال است و چرا در برابر هر دانشمند ایرانی که درهر منطقه دنیا فعالیت علمی می کند، حساسیت نشان می دهند؛ پس قبول کنید که نظام سلطه با ما مشکل دارد.

وی در ادامه می گوید : اداره کردن یک رسانه بویژه رسانه مکتوب کار بسیار دشواری است؛ در سال گذشته رسانه های مکتوب از رشدی 2/1 درصدی برخورار بودند. تعداد وبلاگهای فارسی از یک میلیون فراتر رفت، بنابراین سردبیران ما باید نگاه جدیدی به چگونگی انتشار اخبار خود داشته باشند.

وی نبود اخلاق در رسانه ها را از جمله مشکلات موجود در این مجموعه دانسته و می گوید:ما به راحتی به خود اجازه انتشار اخبار مختلف را می دهیم، در صورتی که در کشورهای دیگر چنین مسأله ای وجود ندارد. وی اضافه می کند: مهم این است که چگونه نقد کنیم که به رواج دموکراسی کمک کرده باشیم. ما پیام نخبگان هستیم ، نقد می کنیم، تحلیل می کنیم ،ریزبین هستیم و پرسشگری می کنیم.

وی داشتن سواد رسانه ای را به فتوژورنالیسم و تصویرسازی در مطبوعات مربوط می داند و می گوید: رویترز درماجرای دیدار آقای لاریجانی و سولانا پنج خبرنگار را به محل برگزاری نشست اعزام کرده بود که یکی از این تعداد ادیتور عکس بود. اما ما اصلاً مدیریت تصویر و عکس نداریم. نشریات ما باید دیدنی و خواندنی باشند و در ابتدا باید دیدنی باشند

وی اضافه می کند: وظیفه ما این است که برای هر قشری خوراک آماده کنیم؛ رسانه ای برتر از رسانه های دیگر است که تولید فکر می کند و کالای اندیشه است. غذا برای خوردن و نشریه برای خواندن است؛ همان طور که دغدغه چیدن میز غذا را برای افزودن به اشتهای خود و خانواده تان دارید، باید این حساسیت را نیز برای روزنامه تان به خرج دهید. نشریه در خارج از ایران اعتبار بیشتری دارد؛ 127 میلیون ژاپنی شمارگانی برابر با  86 میلیون روزنامه دارند. 470 هزار ژاپنی در شبکه توزیع نشریات این کشور کارمی کنند، اما ما هیچ برنامه ای برای تولیدات رسانه ای خود نداریم. شهروند ژاپنی اگر قبل از ساعت 6صبح و 4 بعد از ظهر روزنامه به در خانه اش نرسد، می میرد!

چیزی به عنوان خبر علمی نداریم !

خبر زمانی می افتد که واقعه ای همچون زلزله و یا آتش سوزی رخ می دهد، فعالیتی که بصورت تدریجی انجام می شود، به صورت آنی جواب نمی دهد و این فرآیند را نمی توان خبر نامید" .

بنیانگذار نانو تکنولوژی در ایران با بیان این مطلب می افزاید : در حقیقت ما خبرعلمی نداریم ؛ آنچه وجود دارد ، گزارش و گزارش پیشرفت است .فرض کنید دانشمندان دانشگاه کمبریج اعلام می کنند موفق  به کشف ژنی شده اند که بیماری زگیل را کنترل می کند ،  اما هیچ گاه ، تونی بلر در شبکه بی بی سی آن را به عنوان " خبرخوش پزشکی"  اعلام نمی کند. اگر کشف این ژن صحت داشته باشد خوشا به حال دانشگاه کمبریج و اگر هم خبر صحیح نباشد می گویند دانشگاه کمبریج اشتباه کرده است و یا این اکتشاف هنوز تکمیل نشده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطر نشان می کند : در کشورما اخیرا مد شده است همانطور که در زمینه فوتبال خبر می دهیم همانگونه هم در زمینه پیشرفتهای علمی خبر می دهیم ،گزارش پیشرفت ، پروسه ای است که ادامه دارد و در این فرآیند تنها بخشی از این پروسه گزارش می شود ، برای همین است که وقتی آن را به عنوان خبر اعلام می کنیم گویا این پروسه تمام شده است؛ یعنی واقعه ای انجام شده و محصولی عجیب و غریب به بازار عرضه شده است .

وی می افزاید : پس از انتشار خبر داروی ایدز، دکتر فاضل رییس فرهنگستان علوم پزشکی طی ارسال نامه ای به صدا و سیما خاطر نشان کرد که این اخبار را نه یک وزیر ، که یک دانشمند اعلام می کند و دیگر اینکه آنها که این کشف را انجام دادند خودشان این مساله را بزرگ نکردند و تنها گفتند کاری کردیم که می تواند میزان رشد بیماری ایدز را کند کند.خیلی ها در این زمینه فعالیت کرده اند، اما بگونه ای این خبر پخش شد که گمان کردند خبر تازه ای رخ داده است.

رییس بخش نانو تکنولوژی مرکز پژوهش های بنیادی گفت : ما هم در این موسسه کارهایی را مثلا در خصوص تعامل امواج رادیو فرکانسی مثل تلفن همراه با سلولهای مغزی انجام داده ایم که به دستاوردهایی هم نایل آمدیم . من می دانم اگر این مساله را اعلام کنیم بلافاصله این خبر اعلام می شود که دانشمندانIPM   کشف کرده اند که استفاده از تلفن همراه سلولهای مغزی را گرم می کند و انواع تبعات را برای آن ذکر می کنند.

 دکتر رفیعی تبار می افزاید : من مخالف گزارش دادن به مردم نیستم ، اما به این هم اعتقاد ندارم که روند پژوهشهای علمی را دچار خبر سازی هایی همچون زلزله و فوتبال کنیم ؛ چون کارعلمی انتها ندارد.اصلا امکان ندارد شما به داروی نهایی ایدز برسید.ممکن است واکسنی را برای آن کشف کنید، اما این دارو فقط بخشی از این بیماری را تعدیل می کند .

وی اضافه می کند : آقای دکترجوادلاریجانی چندی پیش در نامه ای به رهبر انقلاب بر این نکته تاکید کردند که این اتفاقات تصویری را در کشور بوجود می آورد که گویا می توان دریک مقطع زمانی ، مثل کشف قاره آمریکا، همه نوع کشفی را اعلام کنید. در صورتی که این مساله در علم اتفاق نمی افتد.  روند پیشرفتهای علمی تدریجی است و به یکباره رخ نمی دهد.حتی در اروپا و آمریکا که اکتشافات زیادی رخ می دهد هرگز پیشرفتهای علمی اینگونه اعلام نمی شود که مثلا وزیر بهداشت و یا دولتمردان در جلسه مطبوعاتی خبر را اعلام کنند. خبر را باید دانشمندان اعلام کنند چون مسوولیت صحت و سقم آن با خود آنهاست. پیشرفتهای علمی نباید سیاسی شود و در چارچوب رقابتهای جهانی مطرح گردد ؛ شما ملاحظه کردید وقتی خبر کشف داروی ایدز و یا ام. اس اعلام شد مردم چقدر با صدا و سیما تماس گرفتند .در صورتی که  کشف قرص "اینترفرون بتا"  می تواند تبعات بسیار خطرناکی را برای کنترل بیماری ام. اس به دنبال داشته باشد و تولید این دارو تنها یکی از زمینه هایی است که می تواند این بیماری را کنترل کند .

خبرنگار نباید روی صد شاخه بنشیند

"خبرنگاران ما عادت کرده اند تنها به انتشار رویدادها اکتفا کنند و اگر جایی هم انتقاد می کنند، انتقاد آنها سازنده نیست ."این مطلب را رییس انجمن متخصصان روابط عمومی در گفت  گو با " پرانتز" بیان کرده و اضافه می کند: سطحی نگری در روزنامه های ما بیداد می کند ضمن اینکه در برخی از حوزه ها شاهد کم کاری خبرنگاران هستیم وی با اشاره به اهمیت انتشاراخبار" ارتباطات توسعه" در کشور می گوید : برای تسهیل درنیل به توسعه یک کشوربایستی تمامی نهادها با تعامل و همگرایی با یکدیگر این توسعه را پیگیری کنند؛ یعنی اگر قرار است فرهنگ ارتباطات افزایش پیدا کند باید موبایل با کیفیت در اختیار افراد قرار گیرد و نهادهای قانونگذاری قانونهای مناسب خود را در این خصوص بنویسند ، روابط عمومی مخابرات، به تبلیغات  و اطلاع رسانی در این زمینه بپردازد و روزنامه ها نیز با انتشار اخبار توسعه در حوزه فرهنگ سازی به این مقوله کمک کنند؛ اگر این تعامل صورت بگیرد آن زمان شاهد ایجاد توسعه همه جانبه خواهیم بود .

دکتر زارعیان اضافه می کند: معنای توسعه تنها راه اندازی و افتتاح یک پروژه نیست ؛ رسانه ها اگر بخواهند در توسعه کشور موثر باشند، باید محور پرسشهای سطحی خود را از پرسشهای ساده و بی اثر به سوی سوالات اساسی تغییر داده و مطالعات خود را در عرصه های مختلف افزایش دهند.برای مثال اگرخبرنگار رسانه ای از من سوال کرد که مثلا چرا فیبر نوری قطع شده است و من به وی پاسخ می دهم که دلیل آن برخورد یک دستگاه بولدوزر وزارت راه  به بخشی از شبکه است ،خبرنگار خوب، این پاسخ ارایه شده راخبر کامل و جامع نمی داند.وظیفه خبرنگار توسعه آن است که دهها چرایی را در این خصوص مورد سوال قرار دهد ، اگر مدیران دایما در معرض  این چرایی ها قرار گیرند آن وقت عادت خواهند کرد اطلاعات خود را جامع و کامل به خبرنگاران عرضه کنند.استاد دانشکده خبر یادآور می شود :خبرنگاران ما عادت کرده اند تنها به انتشار رویدادها اکتفا کنند و اگر جایی هم انتقاد می کنند، انتقاد آنها سازنده نیست ، انتقاد آن است که طرف مقابل را به دفاع وادارد و در بسیاری موارد مصاحبه شونده پیروزمیدان می شود؛ چون اطلاعات او از خبرنگاری که خبر را منتشر می کند، بیشتر است.روزنامه نگاری توسعه و روزنامه نگاری ای که به توسعه جامعه کمک می کند باید عمیق و تحقیقی باشد .خبرنگاری که می خواهد به توسعه کشور کمک کند، نباید روی صد شاخه بنشیند تا بتواند مسایل را عمیقا مورد بررسی و کنکاش قرار دهد و صرفا به انتشار رویدادها کمک نکند .